Op dinsdag 25 januari kwamen 70 werkbegeleiders uit de regio Amersfoort samen voor het ‘Webinar CanMeds-rollen: hoe werkt het in de praktijk en op school?’. Dit webinar werd georganiseerd vanuit het Mind your step-programma waarin ROC Midden Nederland samenwerkt met Beweging 3.0, Stichting Philadelphia Zorg en Meander Medisch Centrum. Hoe je kwaliteit van zorg kunt borgen en welke rol reflectie heeft in het opleiden van studenten, lees je in deze weergave van het webinar. ‘De CanMeds-rollen zijn nuttig: het is belangrijk dat we niet alleen zaken met ons hart doen. Het is belangrijk dat we onze studenten opleiden tot volwaardige zorgprofessionals. De CanMeds-rollen helpen daarbij. Het biedt een kader met competenties en dat kader moeten we met elkaar als doel voor ogen hebben,’ aldus Aliza Damsma-Bakker, docent en researcher bij Lectoraar Zorg & zingeving.
Complexe zorgtaak
Onderwijsontwikkelaar Kim Geurtjens trapt af: ‘Graag neem ik jullie mee in hoe we het onderwijs bij het Gezondheidszorg College hebben georganiseerd. De afgelopen jaren is het onderwijs volledig herzien. Eén belangrijk uitgangspunt was beter aan te sluiten bij de CanMeds-rollen. In overleg met onze praktijkinstellingen kwamen we erachter dat de CanMeds-rollen vaak in de HR-cyclus van zorginstellingen zijn opgenomen. Wij wilden de student al in de schoolbank hier bekend mee maken: het zijn mooie competenties. In ons nieuwe onderwijs sluiten school en praktijk logisch op elkaar aan én is er ruimte voor flexibiliteit. Het gaat niet alleen om versnellen of vertragen, maar ook om plaats- en tijdonafhankelijk onderwijs. En dat sluit aan bij de LLO-doelstelling om zowel student als zorgprofessional op de juiste plek te krijgen en voor de zorg te behouden. Onderwijs gebeurt overal: op school, in de praktijk, maar ook daar tussen in. Belangrijk is dat we dat waarderen. We hebben daartoe modules ontwikkeld, bij ons beroepsthema’s geheten, waarin de kerntaak en het werkproces van de zorgprofessional centraal staan. Ons onderwijs is daarmee niet meer ingericht met losse vakken, maar complexe zorgtaken staan centraal. Dat is de kapstok voor de student: zo herkent en weet hij wat hij in de praktijk moet doen. Daarom zijn de CanMeds-rollen belangrijk: hierin staan ook kennis, houding en vaardigheden centraal. Voor ons Gezondheidszorg College is de rode draad hierin vitaliteit en positieve gezondheid.’
Competenties
‘De beroepsthema’s zijn gekoppeld aan de CanMeds-rollen. Studenten werken in een periode aan twee modules en ronden deze af met een complexe eindopdracht in de praktijk of in simulatie op school. Anatomie, fysiologie, omgangskunde, verpleegtechnische vaardigheden, Nederlands, en waar kan Engels en rekenen, komen hierin terug. Om die te kunnen beoordelen maken we gebruik van rubrics: criteria waarin de student moet kunnen aantonen of hij het kan. Onze rubrics zijn gekoppeld aan de zeven CanMeds-rollen, zoals die van communicator, kwaliteitsbevorderaar en reflectieve professional. Zo waarderen en meten we hoe de student zich ontwikkelt ten opzichte van de competentie. Het verschil tussen de examens en de beroepsthema’s is dat de beroepsthema’s ontwikkelingsgericht én voorbereidend zijn op de examens.’
Versterking
Dan neemt Monique Boekweit, praktijkopleider AxionContinu, het stokje over en vertelt over deCanMeds-rollen in de praktijk. ‘Toen ik kennismaakte met de CanMeds-rollen vroeg ik me af hoe ik deze in mijn rol als praktijkopleider kon interpreteren en inzetten. In de wijk werkten wij met hbo-v studenten en daar werd al beoordeeld aan de hand van CanMeds. Daar ging het voor me leven. Tijdens mijn opleiding tot praktijkopleider werd ik ook beoordeeld aan de hand van de CanMeds en zo raakte ik er steeds beter mee bekend. Ze worden ingezet als ons beroepsprofiel en maken ons werk compleet. Bij AxionContinu leefden deze rollen niet. Ik vroeg mezelf af: wat betekent het voor ons als Verzorgende en Verpleegkundige om volgens die rollen te werken? Ik ben bij V&VN gaan kijken wat het profiel inhoudt en nu laat ik het derde- en vierdejaars studenten zien en vraag op welke vlakken zij versterking nodig hebben.’
Vakinhoudelijk reflecteren
‘Tegenwoordig zijn er zeven CanMeds-rollen. Door ROC Midden Nederland wordt nu tijdens de opleiding aan studenten gevraagd om aan de hand van de profielen hun beroepshouding te scoren. De student en werkbegeleider vullen deze apart van elkaar in, als een nulmeting, en vanuit daar ga ik het gesprek met de werkbegeleider en de student aan. Waar zitten verschillen en overeenkomsten? Dat doen we aan de hand van voorbeelden uit het beroepsthema en de praktijk. Zo kun je een vakinhoudelijk gesprek hebben met de student en de werkbegeleider. Ook als het met een student niet goed gaat, zet ik het formulier in. Zo kom ik er beter achter waar het werkelijke probleem zit. Verder gebruik ik het formulier ook als het niet goed gaat met de student: ik laat ze dat invullen. Ook de leerdoelen kun je uit het formulier halen. Vervolgens laat ik de student reflecteren. Ik vraag nu niet meer: hoe gaat het met je opdracht? Maar ik heb het over de inhoud van ons vak. En zo zijn ze bezig met hun beroepshouding. We bespreken nu een opdracht ook vooraf, zodat de student ook kan vragen: wat wil je van mij zien?’
Beoordelen met CanMeds-rollen
‘Het gaat om vakinhoudelijk handelen. Als je kijkt naar onze beroepscompetenties gaat het met katheteriseren bijvoorbeeld niet alleen om de handeling, maar ook om het organiseren, communiceren en het reflecteren. Als ik aan een student vraag: hoe reflecteer je op katheteriseren? Dan komen de verschillende CanMeds-rollen daarin terug. In het BPV-opdrachtenboek staat een handleiding met het meetinstrument. De rol van werkbegeleider is het samenwerken en in gesprek zijn met de student: studenten moeten weten wat wij verwachten. Ik maak veel gebruik van het reflecteren om een opdracht goed af te kunnen tekenen. Dat geldt voor onze studenten maar ook voor onze werkbegeleiders. Nu zijn wij binnen AxtionContinu bezig om een training op te zetten om werkbegeleiders en praktijk ook kennis te laten maken met CanMeds-rollen. Onder onze oudere medewerkers leven de CanMeds-rollen niet echt. We bieden zo verdieping.’
Kritisch reflecteren
Vervolgens krijgt Aliza Damsma-Bakker het woord, docent en researcher op het gebied van CanMeds-rollen: ‘Ook ik ben gestart als verpleegkundige in de wijk en een kinderziekenhuis. Ik vond het mooi om het onderwijs beter aan te laten sluiten op de praktijk en heb toen besloten het onderwijs in te gaan. Daarnaast ben ik nu onderzoeker bij het Lectoraat Zorg en Zingeving. Ik heb promotieonderzoek naar spiritualiteit en zingeving in kinderzorg gedaan. Dat gaf mij de vraag: hoe kun je de CanMeds-rollen toepassen op het verpleegkundig vak? We mogen kritisch na blijven denken over onze beroepsgroep. En daarbij moeten de CanMeds-rollen voor ons gaan leven.’
Het hele plaatje
‘Wat is een goede Verpleegkundige? Ieder voor zich heeft daar een beeld van. Als je er woorden aan probeert te geven, maak je een impliciete norm. Dat is een waardeoordeel. Een ieder komt met een stukje van de waarheid, en ieder heeft gelijk. En alles bij elkaar is het niet het complete antwoord. Ik denk dat de CanMeds-rollen je helpen om het hele plaatje te kunnen vangen. Het is een middel om de complexe zorgwerkelijkheid beter te snappen en de student daarin beter te sturen.’
Professionaliteit beschrijven
‘In veel disciplines spelen de CanMeds-rollen een prominente rol: mondzorg, kraamzorg en fysiotherapie. Al deze opleidingen zijn van mening dat het taal geeft aan de rollen die de professional zou moeten vervullen. De CanMeds-rollen helpen de professionaliteit te beschrijven. Het omarmen van de ander zoals hij is met alles wat hij kan. Het gaat dan om een combinatie tussen persoonlijk en interpersoonlijk gedrag. Wat kun je al, wat nog niet? Wat we op dat gebied met studenten doen, moeten we ook met elkaar doen.’
Consistent
‘Het is daarnaast belangrijk dat de zorg op een ethische manier consistent is, met de verplichtingen die we hebben. Als eerste beginnen we dan bij de quality of care. Zorg moet professioneel en vakinhoudelijk zijn. De communicatie is de verbinding met andere disciplines. Daarom is de vraag zo belangrijk: hoe weet ik of iemand de CanMeds- rollen in zijn werk laat zien? Hoe helpt het ons vak vooruit, bij het opleiden van onze studenten? Theorieën moeten geen doel op zich zijn. Ze moeten ons helpen. De complexe werkelijkheid op de vloer is niet te vangen door een theorie.’
Volwaardig
‘De CanMeds-rollen zijn nuttig: het is belangrijk dat we niet alleen zaken met ons hart doen. Het is belangrijk dat we onze studenten opleiden tot volwaardige zorgprofessionals. De CanMeds-rollen helpen daarbij. Het biedt een kader met competenties en dat kader dat moeten we met elkaar als doel voor ogen hebben. Het is winst als we als verzorgenden en verpleegkundigen bedenken of we de goede dingen op de goede manier doen. Dat is niet altijd eenvoudig in de hectiek van de dag of tijdens de overdracht. Als een patiënt bijvoorbeeld al jarenlang dezelfde medicijnen voorgeschreven krijgt: ga je dan het gesprek aan met de huisarts? Dat soort reflectieve vragen horen niet alleen bij je eigen leren, maar ook bij je vak: doe ik het goed, kan ik het onderbouwen?’
Anders aanpakken
‘Ik heb zelf een poos stage gelopen op de dagverpleging waar kinderen aan hun keelamandelen geopereerd werden. Er waren veel protocollen en de zorg kon zo efficiënt en soepel verlopen. Totdat ik een patiënt kreeg met het syndroom van down en ik voorlichting moest geven over dat hij naar de tandarts moest en hij daar overstuur van zou raken. Toen besloot ik het anders aan te pakken. Het is belangrijk dat je als werkbegeleider ziet hoe de student handelt, welke afweging hij maakt en waarom. Op een afdeling met dementerende ouderen kun je ook niet altijd eerlijk zijn, dat is niet handig. Kun je daarover het gesprek reflectief aangaan als werkbegeleider? Dat is elke keer de uitdaging. Dat verandert per complexe setting. Is de CanMeds-rol van communicator anders bij dementerende bewoners of bij kinderen? Blijf je zelf vragen stellen. Kun je benoemen wat belangrijk is? Daarmee help je de student niet alleen competent te zijn bij die rol, maar ook te reflecteren op die rol. Deze reflectieve professionaliteit is niet alleen mooi, maar ook heel erg nodig. De rol van reflectieve professional gaat over alle andere rollen: je moet namelijk op alle andere rollen reflecteren. Hoe zie je jezelf als samenwerkingspartner tijdens het multidisciplinaire overleg? Doen we de goede dingen op de goede manier?’
Ethische besluitvorming
‘Misschien een bekend voorbeeld: het is een verleiding om het ziekenhuisdossier van een BN-er te openen. Waarom ligt hij op urologie? Dat besef is moreel. We kunnen niet altijd feilloos zijn. Maar; waar doen we goed aan, wat is juist? Er is niet een ja of een nee. De student moet jullie ervaringen horen. Waar baseer je je handelen op en waarom? Of bijvoorbeeld aanpassingen in de thuiszorg: waarom doen we dat? Soms brengt het risico’s met zich mee. Kunnen de mensen het nog behappen? Daag studenten uit om hier het antwoord op te geven. Wat hebben zij nodig om hier antwoord op te geven? Neem de student mee in dat de zorg een moreel ethische praktijk is. We zijn aanpakkers en weten wat we moeten doen, maar vergeten soms dat er een laag onder ligt. Doen we de goede dingen? Dan komt de rol van reflectieve professional naar boven. Betrek ook je collega’s erbij: hoe kijkt een arts of fysio hier tegenaan? Spreek elkaar aan en neem de student daarin ook mee. We doen zoveel ethische besluitvorming: dat moeten we ook zichtbaar maken en dat begint bij onszelf.’
Intuïtie
‘Het zou mooi zijn als we de CanMeds-rollen als theorie op een normatieve wijze kunnen inzetten. Hoe denken we over ons vak, over opleiden en hoe kunnen we de student een rol geven? Zodat we ons handelen ethisch kunnen verantwoorden. We doen het al wel en laten onze waardevolle intuïtie spreken. De CanMeds-rollen zijn ontzettend inspirerend: het is geen afvink lijstje maar wordt juist ingezet om de student te helpen en met elkaar het goede gesprek aan te gaan. Zo kun je de student laten groeien als student en als jonge zorgprofessional.’
Meer informatie
Voor de presentatie over CanMeds-rollen, klik hier.
Wil je meer weten over de kernbegrippen, toegespitst op de verschillende niveaus? Neem dan hier een kijkje.
In het Mind your step programma werkt ROC Midden Nederland nauw samen met Beweging 3.0, Stichting Philadelphia Zorg en Meander Medisch Centrum. Dit programma is gefinancierd vanuit het Toekomstfonds van de gemeente Amersfoort en heeft als doel het aanjagen van een ‘Leven Lang Ontwikkelen’ in de regio. Wil je meer weten over Mind your step? Volg dan de community van het Gezondheidszorg College op LinkedIn.